1. şərq mədəniyyətinin bəşəriyyətin söz xəzinəsinə bəxş etdiyi möhtəşəm və ölməz abidələrdən biri olan “min bir gecə” əsrlər boyu mürəkkəb təkamül və təşəkkül mərhələsi keçərək, çoxsaylı tərcümələr sayəsində yarandığı regionun hüdudlarını aşaraq bütün dünyada şöhrət qazanmışdır...min bir gecənin mətnində təkcə ərəblərin deyil, xilafətə daxil olan bir çox digər xalqların bədii təxəyyülünün məhsulu maddiləşmişdir...min bir gecənin tədqiqatçıları abidədə fars, hind, yunan, yəhudi və.s mədəniyyətlərin izlərini açıq-aşkar görüldüyünü irəli sürməktədir...
abbasilərin xilafəti dövründə başlayan və sonralar “islam intibahı” olaraq adlandırılan viii-x əsrlər, ərəb-müsəlman sinkretik mədəniyyətinin formalaşmasında və tərəqqisində tərcüməçilik fəaliyyətlərinin xüsusi yeri var idi…antik yunan filosoflarının əsərləri ilə yanaşı, sassanilər dövründə yaranmış ədəbi abidələrin pəhləvi dillərindən edilən tərcümələr yoluyla ərəb ədəbiyyatına yeni nəsr janrları meydana gəlməyə başlamışdır…bu tərcümə əsərlər arasında, “kəlilə və dimnə”ni göstərə bilərik…
min bir gecənin əsas məzmununu oluşturan, onun prototipi olan “hezar əfsanə-min nağıl” məcmuəsi vi əsrdə mükəmməl variantda sassani imperiyasında mövcud olmuşdur...vii əsrdə abbasilər xilafətində edilən tərcümələr yoluyla əlavələr və redaktələrlə zənginləşən “min bir gecə” artıq x əsrdə bütün ərəb xilafətində məşhur idi... lakin o vaxtlar, bu abidə pəhləvicə protoptipinə uyğun olaraq, çox zaman “min nağıl”, yaxud “min gecə” adlandırılırdı... buna rəğmən abidənin bağdad nəşrində gecələrin sayı 100-ü keçmirdi...bir çox mülahizələrə görə, abidənin adının “min bir” olaraq dəyişməsi ərəblərin cüt rəqəmləri uğursuz saymalarıyla əlaqədar olmuşdur...bunla bağlı ən maraqlı ideyanı, min bir gecənin qərbdə ən yetkin ilk tərcümələrdən biri sayılan alman tərcüməçisi enno littman tərəfindən ortaya atılmışdır...littmana görə, əsərin adı türk dillərində qeyri-müəyyən çoxluq bildirən “min bir” idiomatik ifadəsinin ərəbcəyə tərcüməsi nəticəsində yaranmışdır...bu durumu hazırda türkçə və azərbaycan dilində “min bir əziyyət çəkmək”, “min bir xırdavat” kimi ifadələrdə də görmək mümkündür...digər tərəfdən abidənin son təşəkkül mərhələsinin misirdə məmlüklər və osmanlılar dönəmində baş verdiyin nəzərə alsaq, bu ehtimal kifayət qədər inandırıcı təsir bağışlayır...sonralar bu ifadə hərfi mənada başa düşüldüyündən çoxsaylı əlavələrin köməyi ilə gecələrin sayı da başlığa uyğunlaşdırılmışdır...